اپکس لوکیتور و اپکس فایندر
اپکس لوکیتور
تشخیص طول کانال ریشه از مهمترین فاکتورهای موفقیت در درمان ریشه دندان است. امروزه از رادیوگرافی و اپکس لوکیتور (locator) به منظور تشخیص طول کانال ریشه، استفاده می گردد.
امروزه برای تعیین طول کانال در دندان‌های دائمی به‌طورمعمول بیشتر از دستگاه‌های الکترونیکی Apex locator استفاده می‌شود.
در اندودانتیکس( اندو ) یک دستگاه الکترونیکی به نام اپکس لوکیتور (locator) و یا اپکس فایندر مورد استفاده قرار میگیرد. طول فضای root canalو جایگاه اپیکال فورامن را تعیین می‌کند.
ساختن کانال ریشه بدون عامل ایجادکننده بیماری ، هدف پایانی در درمان اندودانتیکس است. این عوامل حاوی پروتئین‌هایی که شکل آنها تغییر یافته ،باکتری‌ها و سم های تولید شده آنها و بقیه‌ی مواد آلی می‌باشند.
انجام درست مراحل درمانی اندودانتیکس برای حذف منشأ این عوامل موجود در کانال ریشه، الزامی است. این مراحل شامل تصفیه و شکل دادن کامل ریشه و مهروموم کردن کامل آنها با یک پر کردن غیرقابل سرایت و سه‌بعدی است که هیچ نشتی وجود نداشته باشد.
برای آماده کردن مناسب و مؤثر کانال ریشه ضرورت است محل ختم درمان‌های اندودانتیکس را مشخص کرد. با توجه و رعایت به آناتومی ناحیه پری آپیکال شایسته‌ترین محل برای پر کردن کانال ریشه ، تنگ‌ترین نقطه کانال ریشه یا تنگه آپیکال هست.
از آنجائی که نمی‌توان با چشم انتهای ریشه دندان را مشاهده کرد، پس برای ارزیابی طول کانال ریشه که نیاز به‌اندازه گیری دقیق دارد، روش‌های متفاوتی ارائه‌شده است. این روش ها شامل:
۱- رادیوگرافی: مخصوصاً رادیوگرافی پری آپیکال به روش موازی که حقیقی‌ترین تصویر را به ما می‌دهد.
۲- دستگاه الکترونیکی که در چهار نسل، عبارت اند از نسل‌های اوّل – دوم -سوّم و چهارم عرضه شده اند که پیشرفت‌هایی در نسل‌های سوم و چهارم نسبت به نسل‌های اوّل و دوّم، تشکیل شده است .
۳- پاسخ بیمار
4- استفاده از حس لامسه
تاریخچه apex locator
نخستین بار به‌وسیله کاستر اپکس لوکیتور (locator) الکترونیکی که روش الکترونیکی برای مشخص کردن طول ریشه است، مورد بررسی قرار گرفت. در سال ۱۹۴۲ این نظر توسط سوزوکی که با عبور جریان مستقیم از طریق دندان سگ مورد بررسی قرار گرفت.
او هماهنگی قوی الکتریکی بین یک الکترود در غشای مخاطی دهان و یک وسیله در کانال ریشه را تائید کرد. Sunada این اصول را فراگرفت و موفق شد که وسیله ساده بسازد که با استفاده از جریان مستقیم طول کانال را اندازه بگیرد.
از سال ۱۹۶۲ دستگاه‌های الکترونیکی Apex finder جای خود را در اندودانتیکس بازکرده‌اند. از آن به بعد امتحان‌های زیادی، توسط افراد متفاوت و در سال‌های مختلف بر روی نسل‌های گوناگون این دستگاه‌ها انجام‌شده است.
نسل اول:
در سال ۱۹۷۴، oneill در ۵۳ کانال ریشه، دقّت Apex finderاز نوع نسل اوّل را مورد بررسی قرارداد و مقدار موفقیت این دستگاه را ۸۳ % اعلام کرد.
معایب نسل اول:
۱- وقتی‌که در کانال، بافت زنده یا رطوبت وجود داشته باشد، یک شوک الکتریکی کوتاه به بیمار وارد می‌شود.
۲- در صورت به وجود آمدن رطوبت مانند خون، چرک و هیپوکلریت سدیم دستگاه به خطا میافتد.
۳- تنظیم‌های مخصوص پیش از استفاده از آنها وقت‌گیر است.
۴-در اثر دشارژ شدن باطری یا تضعیف آن ، ضدعفونی کردن و یا گیرکردن فایل در کانال و جداشدن عایق فایل، بنابراین دقت و توجه دستگاه پایین می‌آید.
۵- اشکال در مشخص کردن سریع منطقه‌ی تنگی اپیکالی دارند.
نسل دوم :
در نسل دوم از Apex locator ها از روش امپدانس singlefrequency ، بجای استفاده از مقاومت استفاده می‌کنند.امپدانس از مقاومت و خازن تشکیل و شامل دامنه سینوسی می‌باشد.
در سال ۱۹۹۰، Mc donald و Houland در ۷۶ ریشه ، میزان دقت Apex locator در نسل دوم را ۹۳ % اعلام کردند.
نسل سوم :
در نسل سوم Apex locator ها مشابه نسل دوم‌اند. با این تفاوت که از فرکانس‌های چندگانه برای مشخص کردن فاصله ازآخرکانال استفاده می‌کنند. این یونیت‌ها دارای ریزپردازنده‌های قوی‌تر بوده و میتوانند پردازش محاسبات الگوریتمی را انجام دهند .
نسل چهارم:
در نسل چهارم از Apex locator ها دستگاهی بنام bing 1020 به بازار ارائه شد. از دو فرکانس جدا از هم ۴۰۰ HZ و ۸ KHZ برای اندازه گرفتنApex دندان استفاده می‌کرد. در سال ۲۰۰۲ برای برطرف کردن مشکلات نسل اول و دوم شرکت‌های سازنده نسل جدید این دستگاه‌ها را عرضه نمودند که تلاش در حل مشکلات گفته شده داشت.
پایه کارکرد اپکس لوکیتور باب‌های جدید بر این اساس است که عبور جریان متناوب با فرکانس‌های بالاتر در مقایسه با فرکانس‌های پایین‌تر در محیط بیولوژیک ساده می‌شود.
در اپکس مقدار های امپدانس حداکثر تفاوت رادارند، برعکس مدل‌های قبلی، اپکس باب‌های جدید که بر پایه امپدانس کار می‌کنند. در حضور الکترولیت‌ها نیز به‌طور صحیح کار می‌کنند. همینطور در نسل جدید تلاش شده از نماهای شماتیک در جهت تسهیل کار کلنیسین استفاده شود.
آپکس باب‌ها در بیماران با رفلکس تهوع که نمی‌توانند فیلم را متحمل شوند، بیمارانی که ساختمان یا اشیاء مانع دیدن آپکس می‌شوند و آن‌هایی که مشکل پزشکی دارند و نگه‌داشتن فیلم برای آنها عدم تجویز دارد خیلی کمک می‌کند.
آپکس لوکیتور مخصوصاً در مواردی که فورامن آپیکال، لینگوالی یا باکالی قرار دارد و در رادیوگرافی دیده نمی‌شود، سودمند است. بزرگ‌ترین مزیت اپکس فایندر مشخص کردن محل آپکس اپیکالی به‌جای رادیوگرافی است.
نحوه کار Apex locator
اپکس ریشه دندان، مقاومت خاصی نسبت به جریان الکتریکی دارد و این مقاومت الکتریکی توسط یک جفت الکترود که یکی بر روی لب بیمار و دیگری به وسیله یک گیره‌ی خاص به فیل اندو وصل می‌شود، تعیین می‌شود .
اساس کار apex locator بر پایه‌ی مقاومت الکتریکی است. درحقیقت هنگامی‌که نوک فایل اندو با بافت یا اپکس درگیر می‌شود، مدار کامل می‌شود. درواقع ارتباط پالس الکتریکی از الکترود اول به دوم بدون مقاومت انتقال می‌یابد.
با کم شدن مقاومت، جریان به‌صورت ناگهانی در مدار اپکس فایندر جاری و باعث جواب دستگاه به این صفر شدن مقاومت الکتریکی می‌شود. این پیشامد با یک آلارم صوتی، چراغ چشمک‌زن یا به‌طور دیجیتالی در صفحه LED دستگاه ارائه می‌شود.
برای اندازه گرفتن درست طول کانال، اول فایل متصل به گیره دستگاه را تا حدودی داخل کانال پیش می‌بریم که دستگاه عدد صفر را نشان دهد. عدد صفر یعنی اینکه مقاومت الکتریکی با برخورد به اپکس صفر شده است. حال فایل را کمی خارج می‌کنیم تا عدد ۰/۵ mm فایل تا اپکس را مشخص می‌کند که برحسب معمول این نقطه طول کارکرد شایسته را تعیین می‌کند.